พระธาตุหลวง
พุทธสถานซึ่งเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวลาว เดิมเป็นพระธาตุองค์เล็กๆ ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของประตูชัย พระธาตุหลวงแห่งนี้ถือเป็น ศาสนสถานที่สำคัญที่สุดของประเทศลาว เป็นสัญญาลักษณ์ประจำชาติและยังแทนความเป็นเอกราชและอำนาจอธิปไตยของประเทศลาวอีกด้วย พระธาตุนี้สร้างขึ้นในศตวรรษที่ 16 เป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ (กระดูกหัวหน่าว) พระธาตุองค์นี้มีรูปทรงที่ไม่เหมือนกับองค์อื่นๆ เพราะเป็นการผสมผสานระหว่างสถาปัตยกรรมในพระพุทธศาสนากับสถาปัตยกรรมของอาณาจักร
ตามตำนานเล่าว่า พระธาตุองค์นี้ได้สร้างในสมัยพุทธศักราชที่ 236 โดยมีพระภิกษุลาวจำนวน 5 รูปเดินทางไปศึกษาพระพุทธศาสนาในประเทศอินเดีย และได้อันเชิญพระอุรังคธาตุของพระพุทธเจ้ามายังนครเวียงจันทน์ด้วย ต่อมาด้ำกราบทูลพระยาจันทบุรีประสิทธิ์ศักดิ์ เจ้านครเวียงจันทน์ในสมัยนั้น ให้สร้างพระธาตุหลวงขึ้นเพื่อเป็นที่ประดิษฐานพระบรมธาตุเพื่อให้ชาวลาวได้กราบไหว้ กล่าวไว้ว่า พระธาตุองค์เดิมนั้นสร้างด้วยหินเป็นทรงโอคว่ำ มีการก่อกำแพงล้อมรอบเอาไว้ทั้ง 4 ด้าน
แต่ละด้านมีความกว้าง 10 เมตร หนา 4 เมตร และสูง 9 เมตร เชื่อกันว่าพระธาตุที่เห็นในปัจจุบันสร้างครอบองค์เดิม ให้ชื่อว่าพระธาตุเจดีย์โลกจุฬามณี ซึ่งต่อมาสมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชได้โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายเมืองหลวงของราชอาณาจักรล้านช้างจากหลวงพระบางมาอยู่ที่เวียงจันทน์ ตามดำริของพระราชบิดา คือพระเจ้าโพธิสาร จากนั้นทรงมีพระบัญชา ให้ทรงสร้างพระเจดีย์องค์ใหม่ครอบพระธาตุองค์เดิมไว้ ณ บริเวณที่เคยเป็นเทวสถานเก่าของขอมโดยเริ่มก่อสร้างในปี พ.ศ.2109 และหลังจากสร้างพระธาตุหลวงได้โปรดฯ ให้สร้างวัดขึ้นล้อมรอบพระธาตุไว้ทั้งสี่ทิศด้วย แต่ปัจจุบันเหลืออยู่เพียงสองแห่งด้วยกันคือ วัดพระธาตุหลวงเหนือและวัดพระธาตุหลวงใต้
พระธาตุหลวงถูกทำลายเสียหายหลายครั้ง และชาวลาวได้บูรณะขึ้นใหม่ทุกครั้ง หลังสุดบูรณะรูปทรงตามคติจักรวาลที่มีเขาพระสุเมรุเป็นแกนกลาง และมีเจดีย์ธาตุบริวาลล้อมรอบ 30 องค์ ทาสีทองอร่ามตั้งอยู่ที่ถนนทาดหลวง (ธาตุหลวง) จากใจกลางเมืองประมาณ 1 กิโลเมตร
พระเจ้าไชยเชษฐาธิราชทรงสร้างพระธาตุนี้ขึ้นในปี พ.ศ.๒๑๐๙ โดยสร้างครอบองค์พระธาตุศรีธรรมาโ่ศกเดิมซึ่งเป็นพระธาตุเก่าแก่ตั้งแต่ยุคอาณาจักรศรีโคตรบอง มีอายุร่วมสมัยกับพระธาตุพนม ภายในบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ พระเจ้าไชยเชษีฐาธิราชทรงสร้างยอดพระธาตุให้สูงถึง ๔๕ เมตร สูงเหนือยอดไม้ทุกต้น ทำให้สามารถมองเห็นพระธาตุนี้ได้แต่ไกล ทั้งได้สร้างพระธาตุองค์เล็กล้อมรอบอีก ๓๐ องค์ และตั้งชื่อพระธาตุที่สร้างขึ้นใหม่นี้ว่า “พระธาตุโลกจุฬามณี” แต่ชาวบ้านทั่วไปนิยมเรียกว่า “ธาตุหลวง” ถือเป็นศาสนสถานสำคัญคู่เมืองเวียงจันทน์มานานกว่า ๔๐๐ ปี
ในวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๒ ของทุกปี เป็นวัน “บุญธาตุหลวง” ชาวลาวจากเมืองต่างๆ จะมาทำบุญฉลององค์พระธาตุกันเนืองแน่น
ในปัจจุบัน พระธาตุหลวงมีลักษณะคล้ายป้อมปราการ เพราะมีการสร้างระเบียงสูงใหญ่ขึ้นโอบล้อมรอบองค์พระธาตุไว้ พร้อมกับทำช่องหน้าต่างเล็กๆเอาไว้โดยตลอด สำหรับประตูทางเข้านั้นเป็นประตูไม้บานใหญ่ ลงรักสีแดงไว้ทั้งหมด นอกจากนี้รอบๆองค์พระธาตุใหญ่ยังมีเจดีย์บริวารล้อมรอบอยู่โดยรอบอีหลายองค์ เมื่อเดินเข้าไปดูใกล้ๆ ก็จะเห็นสัญลักษณ์หนึ่งแสดงถึงความศักดิ์สิทธิ์ของพระพุทธศาสนาแห่งนี้ปรากฏอยู่มากมาย ไม่ว่าจะเป็นรูปแกะสลักพญานาค พระพุทธรูปปิดทองลายกลีบบัวประดับอยู่บนฐานปักษ์ และถัดจากประตูทางเข้าใหญ่ประมาณ 100 เมตรจะแลเห็นพระบรมรูปสมเด็จพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช ตั้งอยู่บนฐานสูง พระหัตถ์ทรงถือพระแสงดาบวางพาดไว้บนพระเพลา เล่ากันว่า พระแสงดาบเล่มนี้ทำหน้าที่ปกป้องพระธาตุหลวงซึ่งได้ถือว่าเป็นศูนย์รวมจิตใจของประชาชนชาวลาวทุกคน
เปิดทุกวัน ยกเว้นวันจันทร์ เวลา 08.00 - 16.00 น. ค่าเข้าชม 5,000 กีบ
